بررسی علمی بیماریها وعلل زخمهای دهانی در یک نگاه
Diseases of the mouth
انتخاب : دکتر رحمت سخنی از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) ارومیه
dr.rahmat.sokhani@gmail.com
مخاط دهان در معرض ابتلا به ضایعات مختلفی است. برخی از این ضایعات می‌توانند علائم اولیه از یک بیماری خاص یا حتی بدخیمی در بدن باشند. تشخیص زودهنگام ضایعات دهان به‌عنوان اولین نشانه‌های بیماری، مانع از ادامه پیشرفت بیماری می‌شود یا حداقل احتمال موفقیت درمان را بیشتر و از پیچیده شدن شرایط بیمار جلوگیری می‌کند. در این مطلب به برخی از مهم‌ترین انواع تغییرات، رنگ‌پریدگی‌های و زخمهای دهان اشاره خواهد شد. بیماریهای متعددی مانند لوسمی، اختلالات هورمونی، اختلالات خودایمنی، نشانگان بهجت، سرطان دهان و اختلالات گوارشی تغییرات زودهنگام در مخاط دهان ایجاد می‌کنند و به همین دلیل است که معاینات دوره‌ای مخاط دهان توسط دندانپزشک متخصص اهمیت زیادی دارد. بنابراین هر نوع تغییری در حفره دهان را باید جدی گرفت.
در صورت مشاهده علائمی مانند خستگی شدید و غیر‌طبیعی در بیمار که با فعالیت‌های مختصر فیزیکی ایجاد می‌شود و همراهی آن با علائم دهانی مثل رنگ‌پریدگی مخاط، شقاق گوشه لب، التهاب زبان و تحلیل مخاط، شک به کم‌خونی مطرح می‌شود و باید آزمایش‌های تکمیلی برای تشخیص انجام شود. التهاب زبان ناشی از کم‌خونی به صورت از بین رفتن پرزهای زبان همراه با حس درد و سوزش در زبان است. همچنین کم‌خونی فقر آهن میتواند بیمار را مستعد ابتلا به قارچ دهانی (برفک) یا التهاب لثه و تحلیل استخوان کند.
تصویر 1: کم‌خونی فقرآهن با نمای التهاب زبان همراه با آتروفی (تحلیل) مخاط و از بین رفتن پاپی های سطح زبان
بیماریهای زیادی می‌توانند زخم ایجاد کنند:
شایع‌ترین محل درگیری در نشانگان بهجت، مخاط دهان است. در بیشتر بیماران زخمهای دهانی عودکننده (آفت) در همه جای دهان و حلق دیده می‌شود. در این نشانگان، زخمهای مشابهی در نواحی تناسلی ایجاد می‌شود و بیماران درگیری چشمی نیز دارند.
ابتلا به این نشانگان میتواند باعث بروز عوارضی مانند نابینایی، مشکلات عصبی، بیماریهای کلیوی، ریوی و قلبی شود ولی تشخیص زودهنگام، درمان و کنترل موثر را در پی خواهد داشت بنابراین وقتی بیماری با زخمهای دهانی عودکننده همراه با زخمهای مشابه در ناحیه تناسلی و درگیری چشمی مراجعه می‌کند، باید به نشانگان بهجت مشکوک شد و بیمار را به متخصص مربوط ارجاع داد.
تصویر 2: سندرم بهجت با زخمهای آفتی متعدد و مکرر
با توجه به درگیری چند عضوی در بیماری لوپوس سیستمیک (آرتریت مفاصل، اختلال کلیه، اختلال سیستم عصبی، خونی، پوستی و سیستم ایمنی) توجه به وضعیت دهانی برای تشخیص زودهنگام بیماری اهمیت زیادی دارد. تقریبا نیمی از مبتلایان به لوپوس دچار ضایعات دهانی هستند که میتواند اولین علامت بیماری باشد. ضایعه به‌صورت خطوط سفید همراه با مرکز قرمز رنگ یا زخم است. زخم‌هایی با حدود نامنظم و التهاب لب از دیگر علائم شایع لوپوس هستند. بیشترین محل‌های درگیر کام و لثه، مخاط گونه و زبان است.
تصویر 3 : لوپوس اریتماتوز با نمای زخم و قرمزی غیراختصاصی در مرکزضایعه در کام سخت
پمفیگوس بیماری خودایمنی و حادی است که معمولا در دهه 5 و 6 زندگی برای اولین بار بروز می‌کند. البته کودکان نیز به آن مبتلا می‌شوند. این بیماری با تاول، قرمزی در پوست و غشاهای مخاطی ظاهر می‌شود. در بسیاری از بیماران ضایعات دهانی اولین تظاهرات بیماری است و ممکن است یک سال قبل از ضایعات پوستی ایجاد شود. به همین دلیل تشخیص زودهنگام بیماری با توجه به علائم دهانی میتواند شانس درمان را بیشتر کند. ضایعه به صورت یک تاول با دیواره نازک است که در پوست یا مخاط به ظاهر طبیعی پدید می‌آید. تاول سریع می‌ترکد و به اطراف گسترش می‌یابد. با ترکیدن تاول پوست عریان می‌ماند و زخم می‌شود. ضایعات به‌صورت زخمهای منتشر و دردناک هستند. به‌دلیل ترکیدن سریع تاول‌ها احتمال مشاهده تاول سالم در دهان خیلی کم است. بیماران با ضایعات دهانی، معمولا درگیری در مری هم دارند و اگر نشانه‌های درگیری مری مثل سختی در بلع وجود داشته باشد، بیمار باید اندوسکوپی شود.
تصویر 4: ضایعات دهانی پمفیگوس ولگاریس
بولوس پمفیگوئید بیماری خودایمن و مزمن و شیوع آن در زنان 2 برابر مردان است. ضایعات دهانی در بسیاری از بیماران مبتلا دیده می‌شود. ملتحمه، دومین محل شایع درگیری است و باعث چسبندگی پلک به کره چشم می‌شود. آسیب قرنیه شایع است و حدود 15 درصد بیماران نابینا می‌شوند. درگیری حنجره، درد، خس‌خس و مشکل در تنفس و درگیری مری، اختلال بلع را به دنبال دارد که در موارد شدید به مرگ و ناتوانی بیمار می‌انجامد. شایع‌ترین تظاهر دهانی این بیماری، التهاب لثه (متورم و قرمز) است که در بعضی موارد ممکن است تنها تظاهر باشد. نمای دیگر ضایعه، تاول‌های سالم و نترکیده است. تشخیص زودهنگام این ضایعات از جهات زیادی اهمیت دارد. با تشخیص زودهنگام، نتایج درمانی رضایت‌بخش‌تر خواهند بود همچنین بیمار با مصرف داروهای کمتر از عوارض ناخواسته داروها در امان خواهد ماند. از سوی دیگر، با درمان بیماری در مراحل اولیه، از بروز عوارض جدی آن از جمله نابینایی پیشگیری خواهد شد.
تصویر 5: ضایعات دهانی پمفیگوئید غشای مخاطی
حدود یک‌سوم از مبتلایان به بیماری کرون علائم دهانی دارند. این علائم می‌توانند قبل از ضایعات گوارشی بروز پیدا کنند. برخی از تظاهرات ویژه عبارتند از: تورم منتشر، نمای قلوه سنگی و ژنژیویت در مخاط، زخمهای خطی عمیق و شقاق گوشه لب. تورم معمولا پایدار، سفت و بدون درد است و لب‌ها و بافت‌های نرم صورت را درگیر می‌کند. زخمهای خطی عمیق اغلب در گونه ایجاد می‌شوند که با حاشیه برجسته احاطه شده‌اند. تظاهر دیگر تاول‌های چرکین، در لثه و گونه است. در صورت مشاهده یافته‌های فوق در بیماران انجام نمونه‌برداری از ضایعات دهانی و توصیه به انجام کولونوسکوپی ضروری است.
تصویر6: ضایعات دهانی بیماری کرون
این بیماری میتواند تظاهراتی روی دندان شیری، دائمی و مخاط دهان داشته باشد. نقایص مینای دندان، تاخیر در رویش، زخمهای آفتی، لیکنپلان، التهاب زبان و التهاب لب از عوارض بیماری سلیاک هستند. گاهی کامل نشدن مینا ممکن است تنها علامت سلیاک درمان نشده در کودکان و بزرگسالان باشد.
تصویر 7: بیماری سلیاک با زخم آفتی راجعه در بیمار مبتلا به سلیاک
بیماریهای زیادی می‌توانند این ضایعات را ایجاد کنند:
از نظر بالینی به صورت زخم‌هایی با غشای سفید رنگ و احاطه‌شده با خطوط سفید اشعه‌ای (خطوط ویکهام) است. بیمار از احساس سوزش به‌خصوص هنگام غذاخوردن شکایت دارد. گاهی لیکنپلان محدود به لثه است و در زخم‌ها هیچ خطوط سفیدی وجود ندارد. از آنجا که این ضایعات با احتمال نسبتا بالایی مستعد تبدیل به ضایعات سرطانی در دهان هستند، تشخیص زودهنگام آنها اهمیت بسیار زیادی دارد. با تشخیص و درمان به موقع، میزان مرگ و میر و هزینه ناشی از بدخیمی‌ها به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
تصویر 8 : نمای بالینی لیکنپلان اریتماتو و اولسراتیو
به‌صورت ضایعات سفید یا قرمز در دهان است. سطح ضایعه ممکن است نازک، صاف تا یک سطح زبر با شیارهای سطحی باشد (تصویر4). ضایعات در همه جای دهان ایجاد می‌شوند و احتمال بدخیم شدنشان در آینده وجود دارد. ضایعات کف دهان و حاشیه طرفی زبان از نظر بدخیمی خطرناک‌ترند. به همین دلیل باید از آنها نمونه‌برداری شود و بیمار تحت‌نظر پزشک بماند.
تصویر9: نمای بالینی لکوپلاکی و اریتروپلاکی
افزایش پیگمان مخاط دهان میتواند اولین نشانه نارسایی غده فوق‌کلیه (آدیسون و کوشینگ)، پرکاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 و بیماری پوتزجگرز باشد:
تغییر رنگ قهوه‌ای منتشر در مخاط دهان علائم مشخصه کم‌کاری قشر غده فوق‌کلیه است. هر زمانی که تغییر رنگ قهوه‌ای منتشر دهانی همراه با برنزه شدن پوست دیده شود، باید به بیماری غدد درون‌ریز مشکوک شد و انجام آزمایش‌های ضروری برای قطعی کردن تشخیص بیماری آدیسون شامل ارزیابی کورتیزول سرم (کورتیزول نام هورمونی است که از کلیه ترشح می‌شود.) کمبود سدیم و افزایش پتاسیم اغلب با کم‌کاری غده فوق‌کلیه همراه است. در بیماری کوشینگ هم الگوی پیگمانتاسیون دهانی اساسا مشابه آدیسون است.
تصویر10: ضایعات دهانی نشانگان کوشینگ
تحقیقات نشان می‌دهد حداقل 40 درصد بیماران با پوست تیره دچار پرکاری تیروئید هستند و رنگدانه‌های پوست و مخاطشان افزایش می‌یابد.
تصویر15: ضایعات دهانی پرکاری تیروئید
یکی از نشانه‌های کمبود ویتامین B12 بروز پیگمانتاسیون (ضایعات رنگی منتشر) در پوست است و معمولا پزشکان و بیماران کمتر به آن توجه می‌کنند.
پوتزجگرز بیماری ژنتیکی است و بیماران پولیپ در روده و لکه‌های رنگی متعدد در پوست دارند. این افراد مستعد ابتلا به سرطان هستند. لکه‌های کوچک در لب‌ها، پوست اطراف دهان، مخاط زبان و گونه ایجاد می‌شوند. این لکه‌ها شبیه کک و مک با قطر کمتر از 5/0 سانتی‌متر هستند اما برخلاف کک و مک‌های معمولِ پوست، شدت پیگمانتاسیون آنها تحت‌تاثیر نور خورشید نیست. تشخیص زودهنگام بیماری با توجه به تظاهرات دهانی امکانپذیر است.
تصویر11: ضایعات دهانی بیماری پوتزجگرز
بیماریهای زیادی می‌توانند التهاب و خونریزی لثه ایجاد کنند:
وجود رابطه دو طرفه بین دیابت و بیماریهای لثه به اثبات رسیده است. دیابت منجر به تضعیف سلامت لثه می‌شود و از سوی دیگر لثه بیمار، کنترل دیابت را مشکل می‌کند. گاهی اولین علامت دیابت به‌صورت خونریزی حین مسواک زدن، قرمزی لثه‌ها و تحلیل پیشرونده و شدید در لثه‌هاست. در صورتی که میزان تحلیل لثه و استخوان و بروز لقی دندانها غیرعادی باشد، لازم است اقدامات تشخیصی برای بررسی احتمال وجود بیماری دیابت انجام شود. خشکی دهان و کاهش بزاق نیز در خیلی از بیماران دیده می‌شود که این نیز باعث خرابی دندانها خواهد شد. برای جلوگیری از خشکی بزاق، دیابت باید به خوبی کنترل شود. البته علت خشکی دهان فقط کنترل بد قند خون نیست و ممکن است به‌دلیل درگیری سیستم عصبی و مصرف داروها باشد. علائم دیگر بیماران مبتلا به دیابت، کاندیدیازیس (برفک دهانی)، بزرگی و التهاب دوطرفه غده پاروتید (غد بزاقی بناگوشی)، از بین رفتن پرزهای زبان، تغییر حس چشایی، کمبود بزاق، سوزش دهان و تاخیر ترمیم زخم دهان است.
تصویر12: ضایعات دهانی دیابت
تظاهرات دهانی لوسمی شامل خونریزی مخاطی، زخم، افزایش حجم موضعی یا منتشر در لثه است. این اختلالات در دهان بیشتر در اثر بیماری لوسمی از نوع حاد مونوسیتیک (AML) رخ می‌دهد. در این حالت، نمای لثه خون‌چکان و اسفنجی می‌شود. عملکرد ضعیف سیستم ایمنی منجر به بروز مشکلات دهانی ثانویه مانند کاندیدیازیس (برفک دهانی)، تبخال‌های وسیع و تحلیل استخوان می‌شود. در صورت مشاهده علائم فوق، آزمایش‌های تکمیلی برای بیمار درخواست شود. 
تصویر 13: ضایعات دهانی لوسمی
حرف آخر
تشخیص زودهنگام بیماریها و آغاز درمان در مراحل ابتدایی آنها باعث موفقیت در روند درمان، کاهش عوارض بیماری و هزینه‌های تحمیل شده به بیمار و سیستم بهداشتی درمانی می‌شود. توجه به یافته‌های دهانی بیماریها و ضایعات پیش بدخیم امکان تشخیص بیماریها در مراحل ابتدایی آنها را فراهم می‌کند.
منبع :
http://www.behpu.com
: جستجو